حق کرامت در اندیشه اسلامی

• متن کامل این مقاله در جلد اول ارجنامه دکتر حسین مهرپور منتشر شده است.

چکیده: حق كرامت بشر به معنای آن است كه انسان حق دارد احترام شده و در معرض رفتار نیک اخلاقی قرار گیرد. یكی از دلایل توجیه کننده حقوق بشر در غرب «نظریه كرامت ذاتی بشر» است. به عقیده طرفداران این نظریه، كرامت ذاتی از ویژگی های طبیعت اخلاقی هر انسان است كه به دلیل اهمیت و عمومیتش ملاك وجود حقوق بشر قرار گرفته است. در حوزه اندیشه اسلامی نیز دانشمندان مسلمان به پیروی از کتاب و سنت، کرامت را به دو نوع ذاتی و اکتسابی تقسیم کرده­اند. کرامت ذاتی بشر عزت و شأنی است که همه آدمیان به سبب انسان بودن دارند. به عقیده آنها، این نوع کرامت در همه انسان­ها به یک اندازه وجود دارد. کرامت اکتسابی عزتی است که انسان­ها در پرتوِ تقرب به خداوند متعال به سبب رعایت تقوا و خداترسی به­دست­می­آورند. مقاله حاضر درصدد اثبات این مطلب است که در اندیشه اسلامی، حق کرامت نمی­تواند دلیل موجه­ساز حقوق بشر باشد؛ زیرا حق کرامت نه به انسان­ها اختصاص دارد و نه انسان­ها به یک اندازه کرامت دارند؛ بلکه همه موجودات، چه حقیقی و چه اعتباری، به اندازه کمالات خود کرامت دارند. افزون بر استدلال عقلی، شواهد قرآنی و روایی نیز بر درستی این مطلب گواهی می­دهند. با استفاده از اصل تشکیک در فلسفه اسلامی به­دست می­آید کرامت موجودات به یک اندازه نیست. هرچه موجود کاملتر باشد، کرامتش نیز بیشتر است و هرچه کمال یک موجود کمتر باشد، کرامتش نیز کمتر است. براین­اساس، همه موجودات، اعم از انسان و غیرانسان، به اندازه کمالاتی که دارند، کرامت نیز دارند.

کلیدواژه ها: حق، کرامت، کمال، حقوق بشر، اسلام