توضیحات

کد Code یا آئین نامه Regulations؟

واژه‌ها در حقوق تنها ابزار توصیف نیستند؛ بلکه بار مفهومی و ساختاری خاصی دارند. هر اصطلاح حقوقی، دال بر نوعی سازمان‌دهی مفاهیم، سلسله‌مراتب تقنینی و اهداف رفتاری خاص است. در این میان، تفاوت میان اصطلاحات “کُد” (Codث) و “آیین‌نامه” (Regulation)، به‌ویژه در حقوق ورزشی – نظیر مقررات فیفا، یوفا یا کمیته بین‌المللی المپیک – واجد اهمیتی است که از سطح زبان‌شناسی فراتر می‌رود و به مبانی حقوق عمومی و فلسفه تقنین مربوط می‌شود.

این تفاوت در ظاهر واژگانی ممکن است جزئی به نظر آید، اما در واقع بیانگر تفکیک بنیادین میان اسناد بنیان‌گذار و اصول‌محور (کد) با اسناد فنی و اجرایی (آیین‌نامه) است. در حوزه‌ای مانند فوتبال که با لایه‌های پیچیده‌ای از اخلاق، رقابت، مالکیت، بازار کار و عدالت همراه است، این تمایز معنای خاصی می‌یابد.

کُد: ابزار نظم‌بخشی اصولی و جامع

اصطلاح “کُد” در سنت حقوقی فرانسه، سوئیس و نظام‌های رومی-ژرمنی به معنای مجموعه‌ای نظام‌مند و انسجام‌یافته از قواعد حقوقی است که به تنظیم یک حوزه مشخص از رفتارهای فردی یا نهادی می‌پردازد. به همین دلیل است که قوانین بنیادین در کشورهای اروپایی با عنوان‌هایی چون Code civil، Code pénal و Code de procédure شناخته می‌شوند.

در فوتبال، نیز همین الگو دیده می‌شود. برای نمونه:

• FIFA Code of Ethics نه تنها حاوی تعریف تخلفات اخلاقی است، بلکه فرآیند رسیدگی، نهادهای صلاحیت‌دار، مراحل دادرسی، اصول دادرسی منصفانه و ضمانت اجرا را نیز در بر می‌گیرد. این سند از نظر ماهیت با یک قانون مدنی کوچک قابل مقایسه است.
• FIFA Disciplinary Code به شکل مشابهی، کل نظام پاسخ‌دهی به تخلفات انضباطی را با ساختاری منسجم و سلسله‌مراتبی، تعریف می‌کند. این سند به‌صورت مستقیم، تخلفات، مجازات‌ها، رویه‌های رسیدگی، صلاحیت‌ها و حتی آیین‌های اعتراض را تنظیم می‌کند.

ویژگی بارز «کدها» آن است که علاوه بر قاعده‌گذاری ماهوی، دارای بخش‌های شکلی و آیینی نیز هستند و بر پایه اصولی انتزاعی همچون عدالت، تناسب، امانت‌داری و استقلال سامان یافته‌اند.

آیین‌نامه: ساختار اجرایی، محدود، موضوع‌محور

در برابر “کُد”، Regulations یا آیین‌نامه‌ها معمولاً به حوزه‌ای محدودتر می‌پردازند، کاربردی‌ترند و بیشتر جنبه اجرایی دارند. آن‌ها عمدتاً ابزار پیاده‌سازی اهداف کدها یا منشورهای بالادستی‌اند.

در فوتبال، نمونه بارز آیین‌نامه‌ها، Regulations on the Status and Transfer of Players (RSTP) است که فیفا برای سامان‌دهی به وضعیت قراردادها، سن بازیکنان، پنجره‌های نقل‌وانتقال و روابط میان باشگاه‌ها تصویب کرده است. این سند برخلاف کدها، فاقد اصول کلی دادرسی یا نظام اخلاقی است و بیشتر روی تنظیم قواعد فنی و اقتصادی خاص تمرکز دارد.

آیین‌نامه‌های مشابه در سایر ورزش‌ها نیز دیده می‌شوند، مانند:

• World Athletics Competition Rules در دو و میدانی،
• FINA Rules در شنا،
• یا NBA Collective Bargaining Agreement در بسکتبال حرفه‌ای آمریکا.

این آیین‌نامه‌ها غالباً از منظر ساختار حقوقی در سطح پایین‌تری نسبت به منشورهای اخلاقی یا کدهای داوری قرار دارند و قابل اصلاح و تغییر سریع‌تر هستند، چرا که متناسب با نیازهای فنی هر فصل یا رقابت تنظیم می‌شوند.

شواهد از سایر ورزش‌ها

در کمیته بین‌المللی المپیک (IOپ)، سند موسوم به Olympic Charter در واقع یک کُد است، هرچند در عنوان خود از واژه “Charter” استفاده می‌کند. این سند نه تنها اصول بنیادین المپیزم را تبیین می‌کند بلکه سازوکارهای انضباطی، روابط بین‌المللی، نحوه تعامل با فدراسیون‌ها و ساختارهای داوری را نیز پوشش می‌دهد. در کنار آن، IOC آیین‌نامه‌های موضوعی مانند Anti-Doping Rules یا Accreditation Regulations را به‌صورت جداگانه منتشر می‌کند.

در داوری ورزشی نیز، سند Code of Sports-related Arbitration که توسط دادگاه داوری ورزش (CAS) تدوین شده، نقش زیربنایی دارد. این سند مانند یک آیین دادرسی مدنی، تمام جنبه‌های صلاحیت، تشکیل هیأت داوری، آیین رسیدگی، فرجام‌خواهی، تعلیق و اجرای رأی را در قالب یک متن نظام‌مند تجمیع کرده است.

بازتاب این تفکیک در نظام‌های حقوقی ملی

در نظام حقوقی سوئیس که مقر نهادهایی چون فیفا، یوفا و CAS است، همین تمایز بین “Code” و “Ordonnance” (آیین‌نامه) به‌خوبی مشهود است. مثلاً:

• Swiss Civil Code (ZGب) سندی اصولی و ساختاریافته است که شامل قواعد ماهوی در حوزه حقوق اشخاص، خانواده، ارث و اموال است.
• در مقابل، Ordonnance sur le travail des jeunes sportifs یک آیین‌نامه اجرایی است که تنها به جنبه‌هایی از اشتغال نوجوانان در ورزش حرفه‌ای می‌پردازد.

نظام حقوقی فرانسه، آلمان، ایتالیا و حتی اتحادیه اروپا نیز همین ساختار دوگانه را حفظ کرده‌اند.

تحلیل مفهومی و فلسفه واژه‌گزینی

علت اینکه نهادهای ورزشی برای اسنادی مانند اخلاق، انضباط یا داوری از واژه “کُد” استفاده می‌کنند، این است که این اسناد:

1. نظام‌های حقوقی مستقل و خوداتکا هستند؛
2. ساختاری شبه‌قضایی و فرایندی دارند؛
3. با اصول فراگیر و انتزاعی سروکار دارند؛
4. اجرای سایر اسناد به آن‌ها وابسته است.

در مقابل، مقرراتی چون وضعیت بازیکنان یا مقررات مبارزه با دوپینگ، به‌دلیل محدودیت موضوع، قابلیت تغییر بالا و نگاه اجرایی، در قالب Regulations یا Rules تدوین می‌شوند.

نتیجه‌گیری

تفاوت میان “کُد” و “آیین‌نامه” در حقوق ورزشی تنها تفاوتی واژگانی یا صوری نیست، بلکه بیانگر تفاوت بنیادین در هدف، ساختار، دامنه و سطح الزام‌آوری است. کدها، اسناد تأسیسی، اصول‌محور و ساختاردهنده‌اند؛ در حالی که آیین‌نامه‌ها، اسنادی کارکردی، اجرایی و در خدمت پیاده‌سازی هستند.

درک این تفاوت برای تحلیل دقیق‌تر مقررات فوتبال، ساختار فیفا و رویه‌های داوری، ضروری است و به شفاف‌سازی ارتباط میان نهادهای تنظیم‌گر و مراجع رسیدگی‌کننده کمک شایانی می‌کند.